કળ

પ્રકાર

નામ (પુલિંગ)

વ્યુત્પત્તિ

[સંસ્કૃત] કલ્ ( જાણવું )

અર્થ

• ખબર
• કાદવ, કીચડ
• હાથ.

ઉદાહરણ

અસ્ત્રી તે નહિ આપણી, મર કળના દિયે કોલ; માગિયે તયેં માથા આગમે, પછે બીજા કાઢે બોલ. – લોકસાહિત્ય

પ્રકાર

નામ (સ્ત્રીલિંગ)

અર્થ

• આસામી; માણસ
• ઉકેલ; આવડ; ગમ; સૂઝ
• ઓળખાણ
• કળતર.
• કળા; હુન્નર.
• કૂંચી; ચાવી; યંત્રની ચાવી; ચાંપ.
• કૂંચી ફેરવીને ઉઘાડી તથા બંધ કરી શકાય એવું પેટી વગેરેને જડવામાં આવતું યંત્ર.
• ખાર.
• ચાલ.
• જવું તે.
• જ્ઞાન; સમજણ
• ડોળ; મેલ.
• તાળું; આંકડી.
• દંતાળ હાંકતાં દાંતાને ગુલીએ ગારો ચોટી બિયારણ વવાતું બંધ પડે તે.
• દુ:ખની ઝણઝણી; પીડા.
• નિરાંત; શાતા; સ્વસ્થતા; ટાઢક.
• પીંજણનો એક ભાગ; કાકર અને પાટિયા વચ્ચે રખાતી ચામડાની ફાચર.
• ભમરી; ઘૂમરી.
• માત્રા; અક્ષરનો ઉચ્ચાર કરવામાં જેટલો વખત લાગે તેની ગણતરી. તેને કળ, કળા, મત્તા કે માત્રા કહે છે.
• મૂર્ચ્છા; તમ્મર.
• યંત્ર; કરામત; સંચો.
• યુક્તિ; ઉપાય.
• રહસ્ય; મર્મ.
• હથોટી; હાથનો કસબ.
• હરકત.
• હોંસમાં આવવું તે.
• લાગ; યુક્તિ; કરામત; કીમિયો ; કુનેહ,
• (છંદમાં) કળા, માત્રા.
• અટકળ, અનુમાન

પ્રકાર

નામ (નપુંસક લિંગ)

અર્થ

• કુળ; ઘર; કુટુંબ.
• ખાતેદાર ખેડુ.
• ગ્રાહક; અસીલ; ધરાક. (બહુવચન કળો)

ઉદાહરણ

આવી આવી વાતો કરીને આભાશાના શોષિત કળો જરા આત્મસંતોષ અનુભવી લેતા. - વ્યાજનો વારસ

• તલનાં ખાલી ડોડવાં.
• મધુર ગાણું.

રૂઢિ પ્રયોગ

• કળ ઉતારવી = પગને તળિયે માખણ તથા મીઠું કાંસાના વાટકા વડે ઘસીને પગ ધોવા આમ કરવાથી કળતર મટે છે.
• કળ ઉતારવી = શરીરના કોઇ પણ ભાગ ઉપર પથ્થર કે જડ વસ્તુ વાગી જતાં પાણી રેડવું.
• કળ દેવી-વાસવી = કૂંચી આપવી; બંધ કરવું.
• કળ ચડાવવી-મરડવી = (૧) બીજી બાજુએ ફરે એમ કરવું. (૨) બીજે રસ્તે ચડાવવું; ઉશ્કેરવું.
• કળ ઉઘાડવી = ચાંપ અને તાળું વગેરે ખોલી દેવાં.
• કળ દાબવી = (૧) આંકડી અથવા ચાંપ ફેરવવી. (૨) ઉશ્કેરવું. (૩) ખરો માર્ગ પકડવો; ખરી રીત લેવી. (૪) ફેરવવું; પ્રવૃત્ત થાય એમ કરવું. (૫) યંત્ર ફરે તેમ કરવું; સંચો ચલાવવો. (૬) સંજ્ઞા કરવી.
• કળ આવવી-ચડવી = અતિ દુ:ખ અને શોક વગેરેથી સમજ જવી; આકુળવ્યાકુળ થઇ જવું.
• કળ ઊતરવી = દુ:ખમાંથી મુક્ત થવું.
• કળ ખાઇને રોવું = ખૂબ રડવું.
• કળ ખાઇને હસવું = ખૂબ હસવું; હદ ઉપરાંત હસવું.
• કળ વળવી = (૧) દુ:ખમાંથી મુક્ત થવું; નિરાંત થવી (૨) સંજ્ઞા આવવી; શાંત પડવું; સ્વાસ્થ્ય મેળવવું.
• કળ પડવી = યુક્તિ સૂઝવી.
• કળ બતાવવી = ખુલ્લું કરાય એવી યુક્તિ બતાવવી; માર્ગ બતાવવો; સૂઝ પાડવી.
• કળથી થાય તે બળથી ન થાય = યુક્તિથી કાર્યસિદ્ધ થાય છે, બળથી નહિ.